ORGANİZE TOPTAN DOĞAL GAZ SATIŞ PİYASASI YÖNETMELİĞİ DEĞİŞİKLİKLERİ
GİRİŞ
Türkiye’de enerji hukuku alanındaki mevzuat hükümlerinin sıklıkla güncellenmesi sebebiyle enerji mevzuatının düzenli bir şekilde takip edilmesi büyük önem arz etmektedir. Enerji hukukunun dikkatle takip edilmesi gereken bir bölümü de doğal gaz piyasası düzenlemeleridir. Bu kapsamda Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasası Yönetmeliği’nde (“Yönetmelik”) son olarak 12 Ocak 2021 tarihli ve 31362 sayılı Resmi Gazete ile değişiklikler yapılmıştır. Bu değişiklikler, kapsamlı bir şekilde bilgi notumuzda incelenmeye çalışılacaktır.
DEĞİŞİKLİKLERE İLİŞKİN İNCELEMELER
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) Başkanı Eylül 2020’de yaptığı açıklama ile Vadeli Doğal Gaz Piyasası’nın (VGP) 2021 yılında açılacağını kamuoyuna bildirmişti. Buna yönelik olarak değişikliğin esası; doğal gazda piyasa işletmecisinin, organize toptan doğal gaz satış piyasasında katılımcı risklerinin yönetilmesini sağlayarak teminatların hesaplanması, uygulanması ve muhafazası gibi faaliyetlerini sadece Piyasa İşletim Usul ve Esasları'na (PUE) göre değil, Vadeli Doğal Gaz Piyasası İşletim Usul ve Esasları'nda (VGPUE) belirlenen koşullar çerçevesinde de gerçekleştirebilecek olmasıdır. Bu amaçla, Yönetmelik’te PUE’ye göre düzenlenen her madde “PUE ve VGPUE” olarak değiştirilmiştir. Piyasa işletmecisi tarafından hazırlanacak olan PUE ve VGPUE Kurul onayı ile yürürlüğe girecek ve tüm piyasa oyuncuları bakımından standart nitelikteki bu düzenlemeler, Kurulun gerek görmesi veya piyasada faaliyet gösteren ilgili kişilerin görüşleri sonucunda resen Kurul tarafından değiştirilebilecektir (m. 19.1).
Vadeli Doğal Gaz Piyasası (VGP), VGPUE, Spot Doğal Gaz Piyasası (SGP), Temerrüt garanti hesabı olmak üzere Doğalgaz Piyasası’na getirilen yeni düzenlemeler sebebiyle “Piyasa işletmecisi tarafından bu Yönetmelik kapsamında işletilecek olan piyasa” olarak tanımlanan organize toptan doğal gaz satış piyasası (OTSP); doğal gaz sisteminden yararlanan lisans sahiplerince doğal gazın alım-satımının ve dengeleme işlemlerinin yapıldığı piyasalar, ileri tarihli fiziksel teslimat gerektiren doğal gaz piyasaları ve Kurul tarafından belirlenen diğer doğal gaz piyasası işlemlerinin gerçekleştirildiği, Kurul tarafından düzenlenen piyasa olarak detaylandırılarak (m. 1.aa), alım, satım, dengeleme, vadeli piyasaların dahil olduğu ve Kurul tarafından belirlenen bir piyasa olarak tanımlanmıştır. Piyasa oyuncularının faaliyette bulanabileceği yeni piyasa olarak düzenlenen SGP’de; VGP’de olduğu gibi fiziksel teslimat yükümlülüğü vardır. Ancak bu piyasasının VGP’den farkı ise piyasa işletmecisi tarafından Yönetmelik ve PUE kapsamında işletilecek olmasıdır (m. 1.jj).
SGP haricinde piyasa oyuncularının faaliyette bulanabileceği diğer bir yeni piyasa ise VGP olup, bu piyasa bakımından Yönetmelik daha detaylı düzenlemeler içermektedir. Piyasa oyuncularına fiziksel teslimat yükümlülüğü doğuran ve piyasa işletmecisi tarafından Yönetmelik ve VGPUE kapsamında işletilen VGP’de (m. 1.bbb) ise işlem yapmaya hak kazanabilmek için, m. 12.1’deki şartları sağlayıp piyasa oyuncusu sıfatını kazanan sistem kullanıcılarının, VGP katılım anlaşmasını imzalamak ve VGPUE’de belirtilen diğer hususları yerine getirmesi zorunludur (m. 12.2). VGP katılım anlaşması ise; m. 1.çç ile; Sürekli Ticaret Platformu’na (STP) katılım sağlayan lisans sahipleri ile piyasa işletmecisi arasında, bu Yönetmelikte belirlenen esaslar çerçevesinde hazırlanmış olan anlaşma olarak tanımlanmıştır. Nitekim, m. 7.2 ile VGP’de işlem yapmak amacıyla Standart Taşıma Sözleşmesi (STS), STP’nin yanı sıra piyasa oyuncusunun VGP katılım anlaşmasının imzalanması zorunlu tutulmuştur. VGP katılım anlaşmasının, STP katılım anlaşması süresince geçerli olacağı da aynı fıkrada açıkça düzenlenmiştir.
Piyasa işlemlerine, piyasa işlemlerinin ve dengesizliklerin uzlaştırılmasına ilişkin genel esasların düzenlendiği m.6’ya eklenen 8. fıkra ile; VGP’nin Yönetmelik, VGPUE ve ilgili diğer mevzuat hükümleri kapsamında piyasa işletmecisi tarafından rekabetçi piyasaya uygun olarak, tekliflerin ayrım gözetmeksizin değerlendirileceği, daha önceden belirlenen kesinleşmiş eşleşme fiyatlarının kullanılacağı ve faaliyetlerin şeffaflık içinde yürütüleceği yasal olarak garanti altına alınmıştır. Aynı fıkrada; piyasa işlemlerinin, seans süresince sürekli ticaret esasına dayanacağı ve STP üzerinde gerçekleştirileceği de ayrıca düzenlenmiştir. STP’de teklif verilmesi ve fiyat oluşumuna ilişkin m.15’e eklenen 6. fıkra ile; piyasa işletmecisi tarafından açıklanacak günlük referans fiyat ve günlük gösterge fiyatını (GGF) da kapsayan fiyatların, kesinleşmiş eşleşmelerin fiyatlarından ve teslim gününden hareketle PUE ve VGPUE hükümleri çerçevesinde hesaplanacağı hükme bağlanmıştır. Yönetmelik m.1’e eklenen h bendi ile piyasa işletmecisi tarafından işleme açılan her bir kontrat için VGPUE’de belirtilen esaslar çerçevesinde belirlenen fiyat, GGF olarak tanımlanmış, bu tanımda geçen kontrat ise; m.1.ş’de; PUE ve VGPUE kapsamında belirli bir teslimat döneminde doğal gaz alma veya satma yükümlülüğü doğuran sözleşme olarak ilk kez ifade edilmiştir.
TP’de teklif verilmesi ve fiyat oluşumuna ilişkin m.15’e eklenen diğer fıkralar ile, OTSP’de fiyatların arz ve talep çerçevesinde oluşmasını sağlamak amacıyla uygulanacak tedbirlere yönelik esasların Kurul tarafından düzenleneceği (m.15.7); piyasa oyuncuları ile sistem kullanıcıları tarafından Kanun ve diğer ilgili mevzuata aykırı hareket edildiğinin tespit edilmesi, Kurul tarafından istenen bilgilerin yanlış, eksik veya yanıltıcı olarak verildiğinin saptanması halinde ilgisine göre Kanunun 9 uncu maddesinde yer alan yaptırımların uygulanacağı (m.15.8) ve piyasa işletmecisi, piyasada oluşan fiyatları izlenmesi, analiz edilmesi ve raporlanması ile bu raporların üç ayda bir Kuruma sunulması ile yükümlü olduğu (m.15.9) hüküm altına alınmıştır. Getirilen bu yeni düzenlemeler ile objektif ve şeffaf koşullar altında doğal gazın piyasada fiyatlanmasını sağlamak ve piyasa oyuncularının ticaret yapabilmeleri ve sağlıklı işleyen rekabetçi bir doğal gaz piyasanın oluşturulmasını sağlamaktır.
Yönetmeliğin tanımlar başlıklı m. 1‘e eklenen şş fıkrası ile temerrüt, piyasa işletmecisi tarafından işletilen veya mali uzlaştırma ile diğer mali işlemleri yürütülen piyasalarda gerçekleşen işlemler nedeniyle yerine getirilmesi gereken yükümlülüklerin süresi içerisinde yerine getirilmemesi hali olarak ilk kez tanımlanmış ve VGP’de temerrüt halinde oluşabilecek zararların temini için teminattı aşan kısmı için kullanılmak üzere temerrüt garanti hesabına aynı maddenin tt fıkrasında yer verilmiştir. Bu düzenlemeye göre piyasa oyuncularının fiziksel teslimatlı vadeli doğal gaz piyasası kapsamındaki yükümlülüklerini yerine getirmemesi durumunda kullanılmak amacıyla merkezi uzlaştırma kuruluşu ve piyasa işletmecisi nezdinde tutulan, teminatlar dışında kalan ve piyasa katılımcılarının katkı paylarıyla oluşturulan hesabı olarak tanımlanmıştır.
Nitekim, m.9.3.e’deki düzenleme ile de piyasa işletmecisi, temerrüt garanti hesabı kurulması ve yönetilmesi faaliyetlerini yürütmek ile yükümlü kılınmıştır. Vadeli doğal gaz piyasası için VGP’de piyasa oyuncuların temerrüde düşmeleri halinde oluşacak zararların karşılanacağı diğer bir düzenleme ise piyasa işletmecisi temerrüt yönetimi katkısı olup, bu miktar piyasa işletim gelir tavanından ödenmesi taahhüt edilen tutardır (m.1.ee). Nitekim, Yönetmelik m. 17/A.3 ile piyasa işletmecisinin, temerrüt halinde ödemek üzere, temerrüt yönetimi kaynaklarına katkı sağlamayı taahhüt edeceği ve bu katkının miktarı ve kullanılma şeklinin VGPUE’de düzenleneceği hükme bağlanmıştır.
Piyasaya oyuncularının temerrüdü halinde oluşan zararların öncelikle karşılanacağı teminatları düzenleyen m.17’ye eklenen 2. fıkra ile; teminat yükümlülüğü, teminat türleri, teminat olarak kabul edilecek kıymetler, teminat süreçleri ile teminat tutarlarının hesaplanmasına ve ilgili mevzuat uyarınca sunulması gerekli teminatları aşan tutarların kullanılmasına ilişkin hususların PUE ve VGPUE’de düzenleneceği ve eklenen 5. fıkra ile de merkezi uzlaştırma kuruluşunun, piyasa işletmecisi adına katılımcı bazında piyasa faaliyetlerine ilişkin kendisine sunulan teminat tutarını, piyasa işletmecisi lehine bloke edeceği hüküm altına alınmıştır. Yönetmelik m. 17/A.1 ile; piyasa işletmecisinin, VGP’de, piyasa oyuncularının bir veya birkaçının temerrüde düşmesi halinde oluşabilecek zararların ilgili piyasa katılımcılarının teminatlarını aşan kısmı için kullanılmak üzere temerrüt garanti hesabı oluşturacağı tekrar edilmiştir. Eklenen 2. fıkrada temerrüt garanti hesabının piyasa işletmecisi tarafından temsil ve idare olunacağı ve bu hesaptaki varlıkların, amacı dışında kullanılamayacağı, haczedilemeyeceği, rehin edilemeyeceği, idari mercilerin tasfiye kararlarından etkilenmeyeceği, iflas masasına dâhil edilemeyeceği ve üzerlerine ihtiyati tedbir konulamayacağı düzenlenerek, bu hesaptaki varlıkların sadece zararların tazmini için kullanılacağı yasal güvence altına alınmıştır.
Yönetmeliğe eklenen yeni düzenlemeler ile piyasa oyuncularından birinin temerrüdü halinde ortaya çıkan zarara kendisinin cari hesapları, teminatları, temerrüt garanti hesabı katkı payları ve piyasa işletmecisinin temerrüt yönetimi katkısı tutarının yeterli olması durumunda, diğer piyasa oyuncularının temerrüt garanti hesabı katkı paylarına başvurulamayacağı (m. 17/A.4) ve temerrüt garanti hesabı büyüklüğünün ve katkı paylarının belirlenmesi, katkı payı olarak kabul edilebilecek varlıkların türlerinin belirlenmesi, piyasa katılımcılarından alınması, ilave katkı payı alınacak durumlar, temerrüt garanti hesabındaki TL cinsinden sunulan nakit katkı paylarının nemalandırılması, bu varlıkların temerrüt durumunda kullanılması ve piyasa katılımcılarına iade edilmesine ilişkin hususlar VGPUE’de düzenleneceği (m. 17/A.5) hüküm altına alınmıştır.
Yönetmeliğe eklenen m. 17/B.1 ile; PUE ve VGPUE hükümleri uyarınca düzenlenen faturalara ilişkin olarak, fatura ödeme yükümlülüğünü PUE ve VGPUE’de belirlenen sürelerde yerine getirmeyen piyasa oyuncusunun; temerrüde düşmesi, fatura borçlarının teminat ve cari hesaplarından ve/veya temerrüt garanti hesabı katkı payı tutarından tahsil edilmesi, ödenmeyen tutarlar için temerrüt faizi uygulanması, teminat yükümlülüğünü yerine getirmeyen piyasa katılımcılarına teminat tamamlama çağrısı yapılması ve teminatını tamamlamayan piyasa katılımcıları hakkında tesis edilecek işlemlere ilişkin hususların PUE ve VGPUE’de düzenleneceği ve Piyasa işletmecisi tarafından işletilen OTSP’de işlem yapan tüm piyasa oyuncularının net borçlarına istinaden, merkezi uzlaştırma kuruluşunda bulunan cari hesaplarına yapmış oldukları fatura ödemelerinin, öncelikle Piyasa işletmecisine ödenecek piyasa işletim ücretleri ile diğer ücretlere, Fatura işlem borç tutarına, VGP borç tutarı ile KDV borç tutarına ve en nihayetinde fatura dengesizlik borç tutarına sıra ile mahsup edileceği hüküm altına alınmıştır (m. 17/B.2).
Yönetmelik Geçici Madde 1 ile de; vadeli doğal gaz piyasası faaliyete başlayıncaya kadar, STP’de herhangi bir teslimat, faturalama ve ödeme yükümlülüğü doğurmaksızın sanal uygulama yapılacağı ve sanal uygulama sürecine ilişkin hususlara VGPUE’de yer verileceği düzenlenmiştir.
III. SONUÇ
Yönetmelikte yapılan değişiklikteki en büyük etken; elektrik piyasasında olduğu gibi, objektif ve şeffaf koşullar altında doğal gazın piyasada fiyatlanmasını sağlamak ve piyasa oyuncularının ticaret yapabilmeleri ve/veya iletim sistemindeki dengesizliklerin giderilmesi amacına hizmet etmektir. Bu amaçla, ilk kez VGP düzenlenmiş ve doğal gaz piyasasında işlem yapan oyuncuların doğal gazı vadeli kontratlar aracılığıyla alıp satabileceği bir piyasa yapısı oluşturulmuştur. Ayrıcasağlıklı işleyen rekabetçi bir doğal gaz piyasanın olmazsa olmazları niteliğinde olan; piyasa öngörülebilirliği, fiyat belirsizliğinden kaynaklanan risklerin bertaraf edilmesi ve piyasada derinlik ve likiditenin arttırılması gibi hedeflere ulaşmak amaçlanmıştır.
Piyasa oyuncularının temerrüde düşmesi nedeniyle ortaya çıkan zararın tazminin güvence altına alınması için teminatın yanı sıra ilke kez, piyasa işletmecisi tarafından kurulup yönetilecek temerrüt garanti hesabına yer verilmiştir. Piyasa işletmesinin de sadece temerrüt halinde doğan zararların tazmini için kullanılması mümkün olan bu hesabın büyüklüğünün ve katkı paylarının belirlenmesi, katkı payı olarak kabul edilebilecek varlıkların türlerinin belirlenmesi, piyasa katılımcılarından alınması, ilave katkı payı alınacak durumlar, temerrüt garanti hesabındaki TL cinsinden sunulan nakit katkı paylarının nemalandırılması, bu varlıkların temerrüt durumunda kullanılması ve piyasa katılımcılarına iade edilmesine ilişkin hususlar ise VGPUE’de düzenlenecektir. VGP’de piyasa oyuncuların temerrüde düşmeleri halinde oluşacak zararların karşılanacağı diğer bir kalem ise piyasa işletim gelir tavanından ödenmesi taahhüt edilen ve bu katkının miktarı ve kullanılma şeklinin VGPUE’de düzenleneceği piyasa işletmecisi temerrüt yönetimi katkısıdır.
