Elektrik Piyasası İthalat ve İhracat Yönetmeliği Kapsamında Elektrik İthalatı

A. Genel Olarak

Elektrik enerjisi ticareti, ülkelerin enerji arz güvenliğini sağlamada ve piyasa dinamiklerini düzenlemede kritik bir role sahiptir. Türkiye'de elektrik enerjisinin ithalatı ve ihracatı, Elektrik Piyasası İthalat ve İhracat Yönetmeliği ile düzenlenmiştir.

Yönetmeliğin Madde 5 (1)(a) hükmüne göre, tedarik lisansına sahip özel sektör şirketleri, lisanslarında belirtilmek kaydıyla elektrik enerjisi ithalatı yapabilirler. İthalat faaliyeti, tedarik lisansı kapsamında düzenlenir ve ayrıca bir lisans alınması gerekmez (Madde 5 (2)). Dolayısıyla, tedarik lisansına sahip bir tüzel kişi, lisansında ithalat faaliyetinin yer alması koşuluyla, elektrik enerjisi ithal etme hakkına sahiptir. Lisansında yer almıyorsa lisansın tadil edilmesi gereklidir.

Elektrik enerjisinin ithalatı, Yönetmeliğin Madde 6 (1) bendi kapsamında senkron paralel bağlantılar, asenkron paralel bağlantılar, ünite yönlendirmesi veya izole bölge yöntemleri gibi farklı bağlantı yöntemleri kullanılarak gerçekleştirilebilir.

Senkron paralel bağlantılar, ulusal elektrik sistemi ile başka bir ülkenin elektrik sisteminin eş zamanlı ve uyumlu bir şekilde çalıştığı bağlantı türleridir. Bu bağlantı türünde, her iki ülkenin elektrik şebekeleri frekans ve gerilim açısından senkronize edilir. Böylece enerji akışı, her iki yönde de esnek ve güvenli bir şekilde gerçekleşebilir. Bu yöntem, enerji arz güvenliğinin artırılması ve fazla üretimin veya ihtiyacın anlık olarak paylaşılabilmesi açısından avantajlıdır. Bu yöntemde TEİAŞ veya ilgili uluslararası kuruluşlar, elektrik ithalatı yapılabilecek enterkonneksiyon hatlarını ve kapasite tahsislerini ilan eder (m.7).

Senkron paralel olmayan bağlantılarda, ulusal elektrik sistemi ile başka bir ülkenin elektrik sistemi eş zamanlı ve paralel çalışmaz. Ancak farklı yöntemlerle enerji alışverişi mümkündür.

Bu bağlantı türleri, teknik gerekliliklerin esnek yönetilebilmesi ve özel durumlarda enerji ihtiyacının karşılanabilmesi açısından önemlidir. Yönetmeliğin Madde 8 hükmü çerçevesinde, senkron paralel olmayan bağlantılar için başvuru süreci şu şekildedir:

Lisans Tadil Başvurusu: Tedarik lisansı sahibi tüzel kişi, Kuruma lisans tadili için başvurur.

Gerekli Belgelerin Sunulması: Başvuru sırasında aşağıdaki bilgi ve belgeler sunulmalıdır (Madde 8 (1)):

• İthalat yapılacak ülke bilgisi.

• İthal edilecek elektrik enerjisinin miktarı ve özellikleri.

• İthalatın başlama tarihi ve süresi.

• Karşı ülkedeki yetkili kurumlarla yapılan ön anlaşmalar, protokoller veya niyet mektupları.

• Lisans tadil bedelinin ödendiğine dair belge.

Bakanlık ve TEİAŞ Görüşleri: Başvuru, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı'nın uygun görüşü ve TEİAŞ'ın teknik değerlendirmesi alınarak incelenir (Madde 8 (4)(a)).

Duyuru ve Diğer Başvuruların Alınması: Görüşlerin olumlu olması halinde, başvuru Kurumun internet sayfasında duyurulur ve diğer başvurular için 15 günlük bir süre tanınır (Madde 8 (4)(b)).

Kapasite Tahsisi ve Yarışma: Aynı hatta birden fazla başvuru olması ve kapasite kısıtı oluşması halinde, TEİAŞ tarafından yarışma düzenlenir (Madde 8 (4)(c)).

Enterkonneksiyon Kullanım Anlaşmasının İmzalanması: Yönetmeliğin Madde 12 (1) hükmüne göre, tedarik lisansı sahibi tüzel kişi, TEİAŞ ile enterkonneksiyon hattının kullanımıyla ilgili şartları ve yükümlülükleri içeren bir Enterkonneksiyon Kullanım Anlaşması imzalamak zorundadır. Bu anlaşma, tarafların hak ve sorumluluklarını, iletim bedellerini ve diğer teknik detayları belirler.

B. Örnek Somut Olay

İthalat sürecinin ilk adımı, kullanılacak bağlantı yönteminin belirlenmesidir. Örneğin Türkiye ile Türkmenistan arasında doğrudan bir senkron paralel bağlantı bulunmamaktadır. Bu nedenle, elektrik enerjisi İran üzerinden transit geçiş yaparak ithal edilecektir. Bu durum, senkron paralel olmayan bağlantı kategorisine girmektedir. Bu yöntem, Madde 6 (1)(c) kapsamında asenkron paralel bağlantı olarak belirtilmiştir.

İthalat faaliyetinin lisans kapsamında yer almaması durumunda, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu'na (EPDK) lisans tadili için başvuru yapılmalıdır. Başvuru sırasında şu bilgi ve belgeler sunulmalıdır:

• İthalat Yapılacak Ülkeler: Elektrik enerjisi Türkmenistan'dan tedarik edilecek olup, İran üzerinden transit geçecektir.

• Elektrik Enerjisinin Özellikleri: Üretimde kullanılan yakıt türü ve megavat (MW) cinsinden azami güç ile kilovatsaat (kWh) cinsinden yıllık miktar belirtilmelidir.

• İthalat Faaliyetinin Süresi: İthalatın planlandığı başlangıç tarihi ve süresi belirlenmelidir.

• Teslim Noktaları: Elektrik enerjisi, İran-Türkiye sınırında Van bölgesinde teslim alınacaktır.

• İthalatta Kullanılacak Yöntem: Asenkron paralel bağlantı yöntemi kullanılarak, İran üzerinden transit geçişle ithalat gerçekleştirilecektir.

• Uluslararası Anlaşmalar ve Protokoller: Türkmenistan ve İran'daki yetkili kurumlarla yapılan ön anlaşmalar, protokoller veya niyet mektupları apostil edilmiş olmalıdır. Lisans tadilinin kesin olarak yapılacağı net olmadığından yapılan sözleşmelerin ön anlaşma niteliğinde olması veya yürürlüğe girmesinin şartının Türkiye tarafındaki işlemlerin tamamlanması olarak belirlenmesi önerilmektedir.

• Lisans Tadil Bedeli: Lisans tadil bedelinin ödendiğine dair makbuz başvuruya eklenmelidir.

Bakanlık ve TEİAŞ Görüşlerinin Alınması

Başvuru, EPDK tarafından incelendikten sonra Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı'nın uygun görüşü ve Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi'nin (TEİAŞ) teknik değerlendirmesi alınmalıdır. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, ülkenin enerji politikaları doğrultusunda uygun görüş vermelidir. TEİAŞ ise enterkonneksiyon hattının teknik uygunluğunu ve sistem güvenliğini değerlendirir.

Başvurunun Duyurulması ve Kapasite Tahsisi

Bakanlık ve TEİAŞ görüşleri olumlu olduğunda, başvuru EPDK'nın internet sitesinde duyurulur. Duyurudan itibaren 15 gün içinde aynı hattı kullanarak ithalat yapmak isteyen diğer tedarik lisansı sahibi şirketler de başvuruda bulunabilir. Kapasite kısıtı oluşması durumunda, TEİAŞ tarafından yarışma düzenlenerek kapasite tahsisi yapılır.

Enterkonneksiyon Kullanım Anlaşmasının İmzalanması

Kapasite tahsisine hak kazanan şirket, TEİAŞ ile Enterkonneksiyon Kullanım Anlaşması imzalamalıdır. Bu anlaşma, enterkonneksiyon hattının kullanımıyla ilgili teknik ve ticari şartları içerir. Anlaşmanın EPDK'ya ibraz edilmesiyle birlikte ithalat faaliyeti izni lisansa eklenir.

Faaliyetin Başlatılması ve Yükümlülükler

İthalat faaliyetine resmi izin alındıktan sonra, şirket bazı yükümlülükleri yerine getirmelidir. Bunlar arasında TEİAŞ tarafından belirlenen iletim bedellerinin ve diğer mali yükümlülüklerin zamanında ödenmesi, EPDK veya TEİAŞ tarafından talep edilen her türlü ek bilgi ve belgenin sunulması yer almaktadır. Ayrıca, ithalat faaliyetleri dengeleme mekanizmasına ilişkin mevzuat hükümleri doğrultusunda yürütülmeli ve uzlaştırma işlemlerine dahil olunmalıdır.

Uluslararası Anlaşmalar ve Transit Geçiş

Elektrik enerjisinin İran üzerinden transit geçişi için uluslararası anlaşmaların ve izinlerin alınması gerekmektedir. İran'daki yetkili kurumlarla yapılacak anlaşmalar kritik öneme sahiptir. Türkmenistan'dan elektrik enerjisi tedarik edilecekse, bu ülkenin yetkili kurumlarıyla da resmi ve geçerli anlaşmalar yapılmalıdır.

C. Sonuç ve Değerlendirme

Tedarik lisansına sahip bir tüzel kişinin elektrik enerjisi ithalatı yapabilmesi için, Elektrik Piyasası İthalat ve İhracat Yönetmeliği'nde belirtilen prosedürleri eksiksiz bir şekilde yerine getirmesi gerekmektedir. Özellikle senkron paralel ve senkron paralel olmayan bağlantı türlerine göre farklı başvuru ve onay süreçleri bulunmaktadır. Senkron paralel olmayan bağlantılar için B başlığında ayrıntılı olarak açıklanan adımlar izlenmelidir.

Saygılarımızla.25.10.2024